برای طراحی جلد کتاب صرفه جویی نکنید

• تمامی تصاویر این پست، مربوط به آثار طراحی رسول مهدی جبار، مدیر همین وب سایت ( وب سایت فیکانو www.fikano.ir ) می باشد.

گفت و گو با یک ناشر درباره نقش گرافیک در عرصه نشر

نویسنده: مریم شهبازی

شاید بسیاری از ما هنگامی که کتابی در دست گرفته و به مطالعه آن می پردازیم؛ هیچ خبری از فرایندهای مختلفی که یار مهربان پشت سر می گذارد تا در آخر به دست مان برسد نداشته باشیم. مراحل و نکات مختلفی که از زمان تالیف و ترجمه یک کتاب تا زمان انتشار باید از سوی فعالان این حوزه در نظر گرفته شود. نکاتی که اگر توجه لازم صرف آنها نشود در نهایت منجر به شکست کتاب مورد نظر در جذب مخاطبان می شود.
بی اغراق بخشی از توجه مخاطبان به کتاب را می توان در نتیجه جلوه های بصری کتاب هایی که پیش روی آنها قرار می گیرد دانست. تصویرگری، گرافیک، صفحه آرایی و طراحی جلد کتاب از جمله نکات موثر در ایجاد جلوه های بصری کتاب به شمار می آیند. اهمیت و جایگاه این بخش از صنعت نشر و کتاب در حدی است که به گفته بسیاری از فعالان حوزه کتاب می توان حتی در مواقعی که کتاب از محتوای چندانی برخوردار نیست به آن اتکا کرد. در همین ارتباط به سراغ جلال تجملی مدیر مسئول انتشارات ققنوس می رویم تا از نظر این فعال عرصه کتاب که از حدود ۱۹ سال قبل در حیطه نشر و توزیع کتاب گام برمی دارد باخبر شویم.

در بحث کتاب بویژه حوزه کاری خودتان، طراحی جلد و نوع صفحه آرایی چقدر می تواند در جذب مخاطب موثر واقع شود؟
از آن جایی که در کشور ما آموزشی در این خصوص انجام نمی گیرد خود من در بدو کار نشر به هیچ وجه با این بخش از صنعت نشر کشور چندان آشنا نبودم. اما اینک که سال ها از قدم گذاشتن ام در این وادی می گذرد با اطمینان می گویم که طراحی جلد و نوع صفحه آرایی کتاب در هر بخش و حوزه ای از مهمترین فاکتورها در جذب مخاطب است. شاید چندان اغراق آمیز نباشد که عمده ترین عامل در فروش کتاب را همین بخش آن بدانیم. طراحی جلد و کیفیت مواد مصرفی از مواردی هستند که گاه محتوای کتاب ها را هم تحت پوشش خود قرار می دهند، ممکن است کتابی از محتوای چندانی برخوردار نباشد ولی به دلیل صفحه آرایی و گرافیک بسیار خوب مخاطب را ناخودآگاه به سوی خود می کشاند.

با این حساب طراحی جلد و در شکل کلی گرافیک و صفحه آرایی کتاب توان پوشاندن ضعف محتوایی کتاب ها را نیز دارا است؟
بله دقیقاً همین طور است. نمی دانم درخصوص چنین قدرتی باید گفت خوشبختانه یا متاسفانه! گرافیک و صفحه آرایی در بحث کتاب از چنان قدرتی برخوردار است که می تواند در صورت قوت حتی عیب های محتوای کتاب ها را هم تحت شعاع خود قرار دهد.
ترکیب رنگ ها هم از نکات بسیار مهم موفقیت گرافیک و صفحه آرایی کتاب است. مسئله ای که بخش عمده ای از آن به سلیقه و نوع نگاه طراح و گرافیست های کتاب ها بازمی گردد. اگر ناشر در کنار نوع صفحه آرایی و ترکیب رنگ ها به کاغذ مورد استفاده در کتاب هم توجه کند می تواند به فروش موفقیت آمیز کتاب های منتشر کرده خود امید بیشتری داشته باشد. تاثیری که گاه به بیش از ۵۰ درصد هم می رسد.
خطای چشم خریدار در بسیاری از مواقع موجب موفقیت فروش برخی از کتاب ها می شود. خطایی که از صفحه بندی و هنر گرافیست ها در طراحی جلد و صفحه آرایی کتاب ها ناشی می شود.

حتی کتاب هایی که از محتوای چندان قابل توجهی برخوردار نیستند؟
بله. همان طور که اشاره شد؛ حتی کتابی که از سطح پائینی از محتوا هم برخوردار است از این امر مستثنی نیست.

به عقیده شما که سال هاست در عرصه نشر فعالیت دارید؛ در حال حاضر چقدر ناشران ما متوجه اهمیت این مسئله شده اند؟
در پاسخ شما باید بگویم که چون طراحی جلد تا حد بسیاری موجب افزایش قیمت نهایی کتاب می شود برخی از ناشران از آن چشم پوشی می کنند. همان طور که می دانید فعالیت های فرهنگی بویژه فعالیت هایی که به حوزه کتاب اختصاص دارند از بازده اقتصادی بسیار پائینی برخوردارند. با توجه به همین مسئله خیلی از همکاران ما با وجود آگاهی از اهمیت گرافیک و صفحه آرایی در فروش کتاب به ناچار از آن چشم پوشی کرده یا در سطح بسیار پائینی به آن می پردازند، صرفه جویی که در نهایت به زیان ناشر کتاب خواهد شد.
به عقیده من اگر همکاران فعال در عرصه نشر از این صرفه جویی چشم پوشی کنند در نهایت سود بیشتری عایدشان خواهد شد. شاید بخشی از این غفلت هم به سبب ناآگاهی از این ویژگی خاص باشد. غفلتی که در نهایت دود آن به چشم ناشر می رود. اگر من ناشر از این مسئله آگاه شوم با رغبت برای آن هزینه می کنم. برای رسیدن به نتیجه مطلوب در هر حوزه ای باید هزینه آن را پرداخت کرد درغیر این صورت نباید انتظار موفقیت داشت.

با وجود این که بسیاری معتقدند دربحث کتاب های کودک تصویرگری و گرافیک کتاب از بیشترین اهمیت برخوردار است. در بخش بزرگسال هم فکر می کنم این مسئله بسیار قابل توجه باشد؟
بله، حداقل در حوزه تخصصی انتشارات ما که به کتاب های حوزه کامپیوتر اختصاص دارد این مسئله نقش بسزایی دارد.طرح جلد و نوع صفحه آرایی در حوزه کتاب های آموزشی بویژه در علوم کامپیوتری از نقش بسیار مهمی برخوردار است.

برای طراحی جلد هرکتاب به طور معمول چه مبلغی صرف می کنید؟
از هزینه همکاران دیگر و دیگر موسسات نشر در این خصوص اطلاع دقیقی ندارم ولی ما با صفحه آراها و طراحان جلد به صورت ساعت کاری قرارداد می بندیم. این افراد در قبال صرف هر ساعت کار مبلغی مشخص دریافت می کنند. البته هزینه مورد درخواست هر گرافیست و صفحه آرا با گرافیست و صفحه آرا های دیگر تفاوت دارد. ببینید من بابت مثلاً طراحی برای جلد فلان کتاب نمی توانم مبلغ مشخصی در نظر بگیرم. بخشی از مبلغ یاد شده به سلیقه، خواست و بخش دیگری از آن به توان ناشر و نتیجه کار باز می گردد. شاید شما برای خرید یک تابلوی نقاشی حتی یک ریال هم حاضر نشوید بپردازید ولی در عوض فرد دیگری برای همان اثر حتی به پرداخت مبلغی گزاف هم راضی شود. در مورد کار گرافیک و صفحه آرایی کتاب هم همین طور است. البته من چون فروشگاه کتاب هم دارم و به طور مستقیم با مردم در ارتباط هستم تا حدی با سلیقه مردم آشنا شده ام. تجربه ای که به سال ها کار کردن من در حوزه نشر و تعامل با مخاطبان کتاب هایم بازمی گردد. این ها نکاتی نیست که به صورت آکادمیک یا در کلاس های آموزشی در اختیار فعالان نشر قرار بگیرد بلکه ناشی از تجربیاتی است که ما در طول فعالیت های خود و در نتیجه آزمون و خطاهای بسیار به دست می آوریم.

صفحه آرایی داخل کتاب چطور؟
طراحی صفحات داخل کتاب هم از جمله نکات بسیار موثر در جلب مخاطب است. هر چه کتاب شما از صفحه آرایی بهتری برخوردار باشد بالطبع تاثیر بهتری بر مخاطب خواهد گذاشت. این ضرب المثل که طرف گنجشک را رنگ کرده و به جای قناری به مردم قالب می کند هم شاید تا حدی بیانگر اهمیتی باشد که بسته بندی و شکل کالاهای ارائه شده به مردم دارد. حتی اگر کالای مورد نظر فرهنگی باشد باز شامل این مسئله می شود. مثالی عامیانه که در دنیای امروز هم نمود کامل دارد.
ناشرانی که به اهمیت صفحه آرایی و طراحی جلد کتاب پی برده اند در بسیاری از مواقع با استفاده از این هنر محتوای نازل کتاب هایشان را هم پوشش می دهند. بی اغراق یکی از نخستین نکات حتی در جذب مخاطب بزرگسال بحث بصری کتاب است. البته این که ما با استفاده از تاثیر جذابیت های بصری به نوعی مخاطب را به سوی کتابی بی محتوا بکشانیم چندان حرفه ای و اخلاق مدار نیست. معضلی که به هر حال وجود دارد و برخی از دست اندرکاران صنعت نشر کشور به آن دچار شده اند. اگر محتوای خوب را در کنار گرافیک و صفحه آرایی قابل قبول قرار دهیم هم به مخاطب احترام گذاشته ایم و هم در بحث اقتصادی و جذب مخاطب دچار خسارت نمی شویم.

اگر به ناشران فعال در علوم کامپیوتری بخواهید نمره یک تا بیست بدهید، چه خواهید کرد؟
اگر منظور شما همین بحث طراحی جلد و صفحه آرایی باشد، به ناشران فعال در علوم کامپیوتری که حوزه تخصصی خود من است به طور میانگین کمتر از ۱۰ می دهم. متاسفانه خیلی از فعالان حوزه نشر به این مسئله مهم توجه چندانی ندارند. عمده ترین علت آن هم به این بازمی گردد که به بهانه صرفه جویی گاه از این مسئله چشم پوشی می کنند. زمانی که بحث هزینه ها پیش می آید بسیاری از دوستان سعی می کنند با پرداخت کمترین بها کتاب های مورد نظرشان را منتشر کنند. پرداخت حداقل بها منجر به بی ارزش ترین نتیجه ممکن می شود.
بخش اعظم این مسئله هم به وضعیت نشر در کشورمان بازمی گردد. متاسفانه فعالیت های فرهنگی در کشور ما کمترین بازده اقتصادی را دارند. حال فرض کنید در چنین شرایطی کتاب از کمترین بازده اقتصادی و کمترین حمایت برخوردار است. برخلاف بسیاری از قول و قرارها و اخباری که به گوش می رسد از ناشران و فعالان عرصه کتاب حمایتی نمی شود. زمانی که ناشر متکی به خودش باشد گاه برای صرفه جویی ناچار به چشم پوشی از چنین عواملی می شود.
انتخاب کتاب خوب، استفاده از آثار مترجمان و مولفان مجرب، توجه به گرافیک و صفحه آرایی کتاب از جمله مهمترین عوامل در جذب مخاطبان کتاب به شمار می آیند. عواملی که در کنار یکدیگر منجر به افزایش توجه قشر کتابخوان و حتی آنانی می شود که چندان اهل مطالعه نیستند. معمولاً در نمایشگاه کتاب غرفه ققنوس از جمله پر بازدیدترین غرفه های کتاب های آموزشی و علمی است. مسئله ای که بخش اعظم آن به بحث جلوه های بصری کتاب های انتشارات ما باز می گردد.

در بحث آکادمیک چقدر به این مسئله پرداخته می شود؟
تا جایی که اطلاع دارم اخیراً رشته ای با عنوان چاپ و نشر در دانشگاه های کشور راه اندازی شده که به عقیده من بسیار کارگشا خواهد بود. آموزش آکادمیک در کنار تجربه های حرفه ای در طول کار نتیجه بسیار خوبی عاید صنعت نشر ما خواهد کرد. تلفیق تجربه و تئوری چیزی می شود که مخاطب را به سوی خود می کشاند. حول و حوش پنج سالی می شود که دانشگاه های ما به این مسئله پرداخته اند و باید منتظر نتیجه و خروجی دانشگاه ها بمانیم. استخدام یک نیروی متخصص در نتیجه کار بسیار موثر خواهد بود و برای همین امیدوارم که آموزش آکادمیک دانشگاه های کشور موثر واقع شود.

در بحث جهانی گرافیک، چقدر با ناشران خارجی در ارتباط هستید؟
تا به امروز که شرایط چندانی برای تعامل با ناشران خارجی در کشور فراهم نشده است. ولی در طراحی جلد برخی از کتاب ها از هنر گرافیست های خارجی هم استفاده می کنیم. به عنوان مثال برای طراحی جلد یکی از کتاب هایمان از کار یک گرافیست امریکایی آن هم با کسب اجازه از وی استفاده کردیم. با وجود آن که در کشور ما بحث کپی رایت و احترام به حقوق صاحبان آثار چندان نهادینه نشده است. به طور قطع اگر شرایطی فراهم شود که فعالان صنعت نشر و کتاب با همپایان شغلی خود در اقصی نقاط دنیا ارتباط داشته باشند کیفیت کار به مراتب بهتر خواهد شد.

 

روزنامه ایران، شماره ۵۰۷۲ به تاریخ ۱۹/۲/۹۱، صفحه ۲۰ (نقاب)

 

طراحی گرافیک و چاپ فیکانو

www.fikano.ir