من طراح گرافیک نیستم، شاعرم! / گفت وگو با فرهاد فزونی

هنگامى که طراحان نسل پنجم گرافیک ایران قدم در مسیر حرفه اى گذاشتند و بالیدند، از روشن شدن چراغ تایپوگرافى ایرانى، مدتى بیشتر نگذشته بود. این جریان تازه، که همچون رودى تازه نفس به زمین هاى خشک جان مى بخشید، بسیارى از طراحان جوان و خوش ذوق این نسل را ترغیب کرد که براى کشف ابعاد ناشناخته ى حروف فارسى و معاصر کردن آن به تکاپو بیفتند و عزمشان را جزم کنند.
«فرهاد فرونى» طراحیست که تصاویر را شعر و اشعار را تصویر مى بیند. او براى بیان حرف هایش منطقى عمل نمى کند! فکر نمى کند! اما زبان احساس و در نهایت خود آثارش، باعث ایجاد تفکر است. تفکرى که شاید از آزادى بى قید و شرط ذهن هنرمند و گستره ى خلاق دنیاى گرافیک پرده برمى دارد.
گفت وگوى اختصاصى روزرنگ با فرهاد فزونى می تواند بیانگر نوع نگاه او به این حرکت باشد. همراه ما باشید:

باتوجه به تغییر نام «روز جهانى گرافیک» به «روز جهانى دیزاین» تعریف شما از دیزاین چیست؟
– این جزییات بسیار مهم است و من این حساسیت‌ها را درک می‌کنم. اما در واقع خیلی فرق بین قصه‌ و لوگو و عکس و فیلم را نمی‌فهمم. نمی‌دانم کدام ادبیات است کدام شعر است و کدام دیزاین. راستش مدتی‌ست که خیلی برایم این تعاریف مهم نیستند.

پیش بینى شما از آینده گرافیک ایرانى چگونه است؟
– گرافیک (فرهنگی) ما در مقایسه با گرافیک منطقه در موقعیت قابل توجه‌ی‌‌ قرار دارد. شاید در مقایسه با آن‌چه که باید باشیم از خودمان توقع بیشتری داشته باشیم ولی در کل اوضاع‌ خوبی داریم. کم کم لهجه و گویش ما در گرافیک دارد با لهجه‌ی گرافیک غربی متفاوت می‌شود و این یعنی آینده‌‌ای درخشان می‌تواند منتظرمان باشد. این فقط یک پتانسیل است که می‌توان روی آن حساب باز کرد. هرچند، تجربه نشان داده که گرافیک ما وابسته به اشخاص است و با جا‌به‌جا شدن‌ها، مهاجرت‌ها و زنده‌ بودن نبودن‌های طراحانِ مطرح و تاثیرگذار -که انگشت‌شمارند- مسیر گرافیک ایران از زمین تا آسمان تغییر می‌کند. بنابراین هیچ‌وقت نمی‌توان در مورد آینده گرافیک ایران نظر داد. فقط می‌توان به پتانسیل‌های آن اشاره کرد.

چه چیزی در حروف فارسى طراحان ایرانی را مجذوب خود می کند؟ در حالی که به نظر می رسد مدت های مدیدی کسی به این گنج توجه نکرده بود.
– همیشه خط فارسی زیبا و مورد توجه بوده، اما به نظر قدیمی می‌آمد و به درد موزه و دیوارهای آنتیک فروشی و دکوراسیون خانه‌های عمو و خاله و پدربزرگ می‌خورد. اتفاقی که شما در موردش حرف می‌زنید احتمالا برقرار شدن رابطه‌ی خط فارسی با هنر معاصر، گرافیک معاصر و زندگی معاصر است. این رابطه تا پیش‌تر چندان برقرار نبود. برای همین، برای مثال، برای کنسرت یک بند موزیک امروزی، خط فارسی وصله‌ی ناجور و بدجوری به نظر می‌رسید اما برای همنوازی نی و دف، جور در می‌آمد. حالا این رابطه برقرار شده و این اصولا کم چیزی نیست و به سادگی اتفاق نیفتاده‌ است. نه تنها‌ که خود خط فارسی‌ گنج‌ است، که این امروزی شدنش و کشف امکانات جدیدش نیز گنجی‌ست که باید قدرش را دانست. اما این گنج، خوشبختانه یا متاسفانه گنج هلو برو تو گلویی نیست. مدام باید معاصر نگه‌ش داشت و این کار سختی‌ست.

چه چیزى را الان مى دانید که دوست داشتید سال ها پیش مى دانستید؟
– در واقع چیزهای زیادی هست که دوست‌ داشتم که هنوز نمی‌دانستم و با ولع دنبالش می‌گشتم.

آیا از منبع خاصى الهام می گیرید، به طور کلى روند ایده پردازى آثارتان به چه صورت است؟
– بله. من از خیابان‌های تهران، خوشنویسی، معمارى، هنر معاصر ایران و جهان و زندگی روزمره‌ام الهام می‌گیرم. روند ایده‌پردازی هرگز در مورد کارهای من چیزی جدا از زندگی شخصی‌ام نیست. بعضی‌ها را می‌شناسم که زندگی هنری‌شان با زندگی شخصی‌شان متفاوت است. آن‌ها فکر می‌کنند و خیلی منطقی عمل می‌کنند برای همین می‌توانند در مورد روند ایده‌پردازیشان توضیح بدهند. من اصلا فکر نمی‌کنم و منطقی عمل نمی‌کنم، بلکه فرایند احساسی‌ای اتفاق می‌افتد. حتی احساسم را به تصویر ترجمه نمی‌کنم بلکه زبان بصری احساسم را کشف کرده‌ام و به همان زبان حرف می‌زنم، برای همین توضیح روند ایده‌پردازی برایم راحت نیست. فرایندی‌ست که تبدیل به روندی ناخودآگاه شده‌است.

  photo by: roman Marz

یکی از چالش برانگیزترین مشکلاتی که تا به حال درباره حروف داشتید و مجبور به حل آن بودید چه بوده است؟
– مهمترین چیزی که همیشه با آن مشغول بوده‌ام، همین معاصر نشان دادن خط فارسی بوده است. مدام سعی کرده‌ام امکانات خط فارسی را برای معاصر بودنش کشف کنم و به نمایش بگذارم. من همیشه فکر می‌کنم که اگر روزی جوانان و نوجوانان یک درصد فینگلیش نوشتن را به فارسی نوشتن ترجیح بدهند تقصیر من است. این مسوولیت را شخصا متوجه خودم می‌دانم و نه هیچ کس دیگر و طراح دیگری.

از کدام کارتان بیشترین رضایت را دارید؟
– برای من همه‌ی کارهایم یک مجموعه کارند که جدا جدا معنی نمی‌دهند و یکپارچه ادامه دارند. خودم همه را یک‌پارچه می‌بینم و از کل این مجموعه کاملا راضی هستم ولی اگر بخواهم جوری جدایشان کنم شاید بتوانم بگویم که درحال حاضر از قصه‌هایی که توی فیس‌بوک می‌نویسم، یا عکس‌هایی که از در و دیوار تهران در اینستاگرام می‌گذارم خیلی لذت می‌برم.

مهمترین توصیه ای که به دانشجویان و طراحان جوان مى کنید چیست؟
– اگر صفر تومن پول می‌گیرید،‌ دو ثانیه وقت دارید، سفارش دهنده روی اعصابتان راه می‌رود و اصلا شما را درک نمی‌کند، یا کار را انجام ندهید یا اگر انجام دادید مسوولیتش را بپذیرید. اگر انجام دادید، پایش را امضا کنید و به همه نشانش بدهید و با افتخار بگویید این کار من است. هرگز پنهانش نکنید یا نگویید این پول کم داد، آن وقت کم داد، آن یکی بد سلیقه بود، مرا نمی‌فهمید، یا لحظه‌ی آخر همه‌چیز را عوض کرد. پای همه‌ی‌کارهای‌تان امضا کنید. پای همه‌ی کارهایتان بیاستید، شما مسوول کارهایتان هستید. کار شما دیده می‌شود و بقیه‌ چیزها به کسی ربطی ندارد یا کار را قبول نکنید یا از خواب و خوراک و مهمانی شبتان بگذرید؛ یک بوم و دو هوا نمی‌شود!

آخرین کارى که تحسین شما را برانگیخته است؟
– شیوه‌ی نوشتن قیمت‌های یک میوه‌ فروشی با ماژیک روی مقوای پشت طوسی در خیابان جمالزاده که دیروز دیدم ولی توی تاکسی بودم و نتوانستم عکس بگیرم!

در سال هاى اخیر گرایش طراحان گرافیک به سمت «آرت ورک» یا «ویدیو آرت» و اصولا وارد کردن گرافیک به دیوار گالرى ها در حال افزایش است. خود شما هم با نمایشگاه «پس لرزه ها» یکى از طراحان شاخص این مقوله هستید. در این مورد کمى توضیح دهید؛ آیا طراحان گرافیک به این نتیجه رسیده اند که جایگاه گرافیک دیزاین در حال دگرگونى است؟
– من هم متوجه شده ام که اخیرا طراحان گرافیک، به سمت «آرت ورک» و قصه‌های مشابه تمایل پیدا کرده‌اند و شاید واقعا هم به این نتیجه رسیده اند که جایگاه گرافیک دیزاین در حال دگرگونى است. من خیلی از جایگاه گرافیک دیزاین اطلاعی ندارم. در واقع من خیلی هم طراح گرافیک نیستم. بلکه بیشتر شاعرم. شعرهایی با کلمات و تصاویر و صداها می سازم. هرجا دستم برسد. توى پوستر، توى لوگو، توى مجله، توى فیس بوک، روی صحنه‌ی تئاتر، جلوی دوربین، روی دیوار گالری، در ذهن یک دوست. سال‌هاست که این کار را می کنم. برای همین بیشتر باید خِر من را بگیرید که چرا این کارها را به اسم گرافیک دیزاین به خورد ملت می‌دهی و آن‌چه جایش توی گالری و توی کتاب شعر و توی سینماست را چرا آوردی توی خیابان و پوستر و مجله و لوگو. باید خِرِ مرا بچسبید که: چرا خودت را گرافیک دیزاینر جا می‌زنی؟ من باید در واقع به آن سوال جواب بدهم. قدیم‌ها بیشتر این  سوال را ازم می‌کردند؛ جدیدا شاید تعریف گرافیک دیزاین عوض شده که دیگر نمی‌پرسند!

     photo by: shoresh Fezoni   photo by: roman Marz
   photo by: roman Marz   photo by: roman Marz
           photo by: shoresh Fezoni

photo by: shoresh Fezoni

متن و گفت وگو از: زینب عسگری