مقاله کوتاه بسته بندی مواد غذایی

ضرورت نیاز به بسته بندی
محصولاتی که ساخته دست بشر بوده و با استفاده از منابع طبیعی تولید می شوند نیازمند بسته بندی اند. این نیاز را می توان از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داد. هویت بخشی، امنیت، ایمنی و سلامت و در نهایت حمل و نقل، همگی نیاز مبرمی به بسته بندی برای تحقق دارند.
حضور بسته بندی در دنیای مدرن، محصور به زمان و مکان خاصی نیست و به معنای واقعی کلمه، همه جا حاضر است.
آیا می توانید چیزی را مثال بزنید که در بسته بندی عرضه نشود؟
شاید بتوان چند نمونه ذکر کرد ولی این محصولات تعدادشان بسیار کم است. هم اکنون حتی محصولات زراعی و باغی نیز حداقل دارای یک لیبل می باشند و لیبل نیز خود شکلی از بسته بندی است.
بسته بندی ابتدایی ترین نیاز هر محصول پیش از عرضه به بازار می باشد چرا که تولید کنندگان برای شناساندن خود و محصولاتشان و البته محافظت از محصول در حین حمل و نقل و نگهداری پیش از فروش به آن نیازمبرمی دارند.بسته بندی می ‌تواند ضمن معرفی نام، خواص، مشخصات فنی و شیمیایی، تاریخ مصرف، قیمت، طریقه مصرف و نگهداری صحیح، محافظت آن کالا را تا زمان مصرف به عهده گیرد و در عین حال یک بسته‌ بندی مطلوب قادر

است موجب افزایش زمان حفظ و نگهداری کالای فاسد شدنی باشد.

 

هدف از بسته بندی

حفاظت فیزیکی، انبار کردن، بازاریابی و فروش و حفاظت از کیفیت محصول می باشد.
هدف از بسته بندی کردن مواد غذایی این است که هم زمان نگهداری آنها افزایش یابد و هم بطور کلی از خطر عوامل فساد درونی و بیرونی حفظ شود. همچنین حمل و نقل موادغذائی بهتر و آسانتر انجام گردد.

 

 

نقش بسته بندی

بسته‌ بندی کالا در تمامی جهان دو نقش بسیار مهم را ایفا می‌کند.
۱- مظروف ساختن کالا (نگهداری کالا)

۲- معرفی بهتر کالا و تشویق مخاطب به خرید آن(عرضه و بازار رقابت)

در واقع می‌توان گفت بسته ‌بندی به عنوان یک فروشنده خاموش قلمداد می‌شود، زیرا کالا ها مستقیماً خود را به خریدار نمایش نمی ‌دهند و این پوشش آنها است که با اشکال مختلف و جملاتی کوتاه، معرف جنس

داخل آنها می باشد واطلاعات لازم را به مخاطب (خریدار) ارائه می‌دهد

بسته بندی به عنوان اولین وسیله ارتباط بصری با مخاطب محسوب می‌شود.

به تعبیری بسته بندی، چراغ قرمزی است در برابر توقف عابران جلوی ویترین خرده فروشی ها و به حق آن را به عنوان فروشنده خاموش می شناسند. بسته بندی، چهره کالاست چون مشتری از طریق بسته بندی

محصول را شناسایی می کند. بسته بندی پیام تولید کننده را به خریدار می رساند  و بین آنها ارتباط برقرار و اطلاع رسانی می کند.
بسته بندی عاملی است که نخستین اثر و نقش را به وجود می آورد و باید مراقب باشد که در این اولین برخورد ، تا آنجا که توان دارد ، خریدار را جذب کند . به همین منظور باید به عواملی که مربوط به ارتباطات است
بها داد
بسته ‌بندی نا مناسب، بر روحیه جامعه مصرف کننده تأثیر نا مطلوبی برجای می‌ گذارد. به طوری که استنباط مصرف کننده از محصول، با بسته ‌بندی نا مناسب مانند تأثیر رفتار فروشنده بی‌ حوصله (مثلاً درآخر وقت کار روزانه) است، که اغلب از نظر روانی موجب رنجش خاطر مشتری می گردد.
بسته‌ بندی مناسب از طریق ارتباط بصری اطلاعات کاملی را در مورد محصول و تولید کننده به مخاطب یا مصرف کننده منتقل می ‌کند و در تشویق او به خرید موثر است.بهمین منظور شرکت ها سعی دارند با بسته بندی های جالب مشتری بیشتری را جلب نمایند.

 

 

تعریف بسته بندی

موسسه بین المللی بسته بندی، آن را به عنوان پوشش محصول تلقی می کند. این حصار قادر است تا مطلوبیت های ذیل را ایجاد کند
ظرف باشد، از کالا محافظت و نگهداری نماید، با خریدار ارتباط برقرار کند و اطلاعات را به او منتقل نماید، کالا را نمایش دهد و سودمندی آن را نشان دهد.
در استاندارد بریتانیا واژه ی بسته بندی به عنوان هنر یا عملیات مورد استفاده در آماده سازی کالا برای حمل، نگهداری و یا تحویل به مشتری تعریف شده است .
در تعریفی ساده تر: بسته بندی به ظرفی است که مظروفی را در خود جای می دهد
بسته‌ بندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری و بحث آفرین است که کارکرد های محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع رسانی و فروش را شامل می‌شود.

بسته‌ بندی به معنای تهیه «ظرف محافظ یا سیستمی که سلامت کالای «مظروف» را در فاصله تولید تا مصرف حفظ کند و آن را از ضربات، صدمات، فساد ، لرزش، فشار و ارتعاش، مصون نگه دارد». از سوی دیگر بسته‌بندی به مثابه یک فرهنگ بومی، یا ملی و اقلیمی سیستمی است که از سویی موجبات ایجاد ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را فراهم می ‌آورد و از سوی دیگر بین آن دو و مصرف کننده ارتباط منظم و قابل اطمینانی برقرار می ‌کند.

بهترین تعریف برای واژه ی بسته بندی توسط پین در ۱۹۶۲داده شده است که امروزه نیز این تعریف به عنوان کامل ترین تعریف برای بسته بندی کاربرد دارد:
۱- یک سیستم که زمان تهیه ی کالا را جهت انتقال، توزیع، ذخیره، خرده فروشی و مصرف کاهش می دهد.
۲- یک مفهوم تضمین کننده برای تحویل مطمئن کالا به آخرین مصرف کننده در شرایط مطلوب و با حداقل هزینه است.
۳ – بسته بندی یک عمل فنی اقتصادی است که هزینه ی تحویل کالا را به حداقل می رساند، در حالی که فروش و در نتیجه سود حاصل از آن را به بالاترین حد افزایش می دهد .

 

 

نتیجه گیری از تعاریف بسته بندی

به بسته ‌بندی باید با دو دید کاملاً متفاوت ولی همسو، نگریست،
۱- معطوف به شرح وظیفه یک ظرف در قبال مظروفش

۲- دیدی که بیشتر جنبه فرهنگی دارد و به نحوی با روحیه، خصلتها، آداب و رسوم، موقعیت اقلیمی و منطقه‌ای کالا و به طور کلی فرهنگ سازنده و کشور تولید کننده آن مربوط می‌شود.

این یعنی که بسته ‌بندی، نظامی است مرکب که هم وظیفه حفاظتی دارد و هم نقش فرهنگ ارتباطی را بازی می ‌کند و واجد جنبه اطلاع رسانی است و می‌ تواند به عنوان یک رسانه، نقش آفرینی نماید

 

 

تاریخچه بسته بندی

تاریخچه نگهداری (بسته بندی یک روش نگهداری است )مواد غذایی به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح میرسد چنانچه در سواحل خلیج فارس از روش نمک زدن و خشک کردن استفاده می کردند.
در ابتدای تمدن بشری نیازی به بسته بندی مواد غذایی نبوده، بلکه مردم برای بدست آوردن غذا از محلی به محل دیگر می رفتند
اما زمانی که پناهگاههای دایمی برای خود پیدا کردند. در چنین شرایطی غذا را از محل های مختلف جمع آوری می کردند و به محل سکونت خود می بردند. این نیاز باعث شد که اولین انواع بسته بندی نظیر کدوهای خشک شده، صدف ها، برگها، پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی مورد استفاده قرار بگیرند.

برای انتقال آب، شیر، ماست، روغن یا دوغ از پوست حیوانات  استفاده می شد. از شاخ حیوانات برای حمل و نقل و ذخیره غذا و محصولات کشاورزی استفاده کردند (هنوز در مناطق استوایی از بامبو برای ذخیره سازی مواد غذایی استفاده می شود).

در سال ۱۰۳۵ بعد از میلاد گفته شده که فردی بنام انصاری خراسانی سفری به مصر داشته و در آنجا مشاهده نموده که فروشندگان سبزیجات ، چاشنی ها را در کاغذی می پیچند و بفروش می رسانند می گویند این قدیمی ترین سند در بسته بندی مواد غذایی است.

در دوره  پیش از  صنعتی شدن جوامع نیز،  بسته بندی مواد و محصولات برای مدت های طولانی مورد استفاده قرار داده می شده است و از این روش برای نگهداری مواد و محصولات غذایی در  خانه  یا  حمل و نقل آنها از مزرعه یا محل تولید به  مغازه ها یا بازار های محلی استفاده می شده است . نمونه ای از این موارد بسته بندی غلات و آرد در کیسه یا ظرف های و جعبه های چوبی  و یا بسته بندی مواد روغنی در شیشه ها بوده است.منشا بسته بندی و کنسرو های مدرن روش های اولیه بسته بندی شامل استفاده از کاغذ موم ، چرم ، پوست و یاچوب پنبه بوده اند.

 

 

تاریخچه بسته بندی – ظهور انقلاب صنعتی

ظهور انقلاب صنعتی به راستی تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد کرد. انقلاب صنعتی، جهان را با فوران کالاهای گوناگون صنعتی روبرو کرد. تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولید کنندگان و بازرگانان به تدریج هنر را نیز علاوه بر علوم دیگر وارد مجموعه سیستم بسته بندی کرد. با پیشرفت بیشتر، علوم دیگری نظیر روانشناسی فردی، اجتماعی به این مجموعه اضافه شد. توسعه بسته بندی سبب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد و رقابت و نیاز سبب گردید که صنایع بسته بندی سهمی قابل توجه از بودجه های شرکتهای تولیدی را به خود اختصاص دهد. امروزه صنایع بسته بندی تبدیل به یک تکنولوژی قدرتمند شده است.

 

 

مواد مورد استفاده برای بسته بندی

امروزه در بسته بندی موادغذایی از مواد مختلف استفاده می شود.

چوب: مانند جعبه ها
فلز : فلزات سخت مانند قوطی و بشکه – فلزات انعطاف پذیر از قبیل آلومینیوم و قلع
شیشه : مانند شیشه های دهانه گشاد و بطری،
کاغذی :پاکت های انعطاف پذیر،، کارتن های سخت کاغذی
پلاستیک : نیمه سخت و سخت به شکل ظرف ها و بطری ها و فیلم ها
منسوجات : مانند پارچه ها و گونی ها
چندلایه ها که از ترکیب کاغذ، پلاستیک و فویل ساخته می شوند.
این بسته ها در بسیاری موارد باید در مقابل فرآیندهایی از قبیل استرلیزاسیون، انجماد و ذوب کردن مواد غذایی منجمد و حتی طباخی نهایی مقاوم باشند.

 

 

تاریخچه بسته بندی چوبی

از دیر باز از تنه درختان استفاده میشد ولی بصورت شکل کنونی از زمان فرعون که مرده ها را در تابوت چوبی قرار داده و برای هدیه دادن از جعبه چوبی استفاده می کردن آغاز گردید.

بشکه های چوبی بنا به روایتی۷۹  سال قبل از میلاد مسیح تولید شدند.

 

تاریخچه بسته بندی فلزی

نیاز به بسته بندی بهتر و مقاوم تر منجر به پیدایش و توسعه ظروف فلزی گردید. تاریخ ساخت ظروف فلزی به ۲۳ سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده می شود. فلز قلع در حدود سال ۱۲۴۰میلادی در شهر بوهیما توسط یک کارگر انگلیسی کشف گردید. تاریخ کشف و ساخت آهن سفید به سالهای بین۱۵۷۵ میلادی یعنی از زمانی که قلع به آلمان صادر گردید،برمی گردد.

در سال ۱۶۶۵ میلادی در انگلیس کوشش شد تا آهن سفید ساخته شود، تا اینکه بالاخره در سالهای بین ۱۷۲۰ و ۱۷۳۰ میلادی توانستند توفیق در این امر حاصل نمایند.

هنبوردی در انگلستان برای اولین بار توانست آهن سفید را به طور تجارتی با موفقیت تهیه نماید، او شمش های گداخته را بوسیله غلطک بصورت صفحات نازکتری در آورد. در اوایل قرن هجدهم در حدود سال ۱۷۱۴ ساخت آهن سفید در فرانسه شروع گردید.

در سال ۱۸۰۴ میلادی نیکلا اپرت( Father of Canning) بطور تجربی برای نگهداری مواد غذایی به روشهای خشک کردن، دودی کردن و بسته بندی مواد غذایی در قوطی فلزی دست یافت؛ سپس از این روش در صنعت کمپوت و کنسرو سازی استفاده گردید که بنام اپرتیزاسیون معروف شد. در سال ۱۸۱۰ میلادی پیتر ساخت قوطی فلزی از جنس فولاد با پوشش یک لایه قلع(tin can ) را توصیه کرد.

درسال ۱۸۲۳ قوطی حلبی با سوراخی در بالای آن که canister  نامیده میشد به بازار آمد. caning  یا کنسرواسیون غذا با استفاده از گرما در قوطی حلبی یا شیشه از کلمه can گرفته شده است.

برای مدت طولانی قوطی های کنسرو با دست ساخته می شد. از اوایل قرن بیستم، قوطی های فلزی که شکلی بهداشتی داشت رواج یافت و این امکان به وجود آمد که بتوان از تجهیزات سریع تری برای ساخت، پر کردن و بستن درب قوطی های فلزی استفاده نمود.

تولید قوطی کنسرو از ورق قلع‌اندود در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۰۹ شمسی توسط شخصی به نام درخشان صورت گرفت. او که از مهاجران ساکن شوروی بود پس از انقلاب اکتبر به ایران بازگشت و چون تحصیل‌کرده مدرسه آشپزی مسکو بود با استفاده از تجارب خود، اولین کارگاه ابتدایی قوطی‌سازی در ایران را راه انداخت. او با استفاده از پیت‌های خالی بنزین شرکت نفت و مسطح کردن آن‌ها با دست، ورق به‌دست آمده را از داخل قلع مذاب عبور داده و از آن‌ها قوطی می‌‌ساخت..

برای جلوگیری از ضایعات و افزایش زمان ماندگاری محصولات کشاورزی در سال ۱۳۱۲-۱۳۱۱ از قوطی فلزی برای نگهداری نخود سبز وغیره بهره گرفتند.

در سال ۱۳۳۰ اولین قوطی فلزی جهت بسته بندی روغن نباتی جامد بوسیله دستگاه مدرن ساخته شد.در سال ۱۳۳۶ شمسی ورق لاک اندود و قوطی آماده از خارج وارد ایران شد و در سال ۱۳۴۴ لاک‌زنی اتوماتیک امروزی در ایران برای نخستین بار نصب و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

امروزه ظروف فلزی به عنوان بخشی از بسته بندی مواد خوراکی در اشکال مختلف با زندگی روزمره مردم عجین بوده و تمام افراد جامعه در اکثر مصارف روزانه خود با یک یا چند شکل مختلف آن روبرو می باشند.

بسته بندی فلزی اشکال مختلف دارد مانند قوطی کنسرو٬ قوطی نوشابه٬ قوطی آئروسل٬ تیوپ آلومینیومی٬ اسپری ها٬ قوطی های رنگ٬ محصولات پزشکی٬ بسته بندی مواد شیمیایی٬ قوطی های روغنهای غذایی و صنعتی٬ بشکه ها٬ گالن ها و… که ورقهای فولادی و ورقهای آلومینیومی عمده ترین مواد اولیه این صنعت می باشد.