هفت روش برای تصویرگری کتاب کودک‏

هفت روش برای تصویرگری کتاب کودک‏

شیوه ‏های پیشنهادی «جولی کومینس» رئیس انجمن «کالدکات» برای تصویرسازی در کتاب های کودکان

همان‏گونه که بحث ها و موضوع های مختلفی در متن‏ کتاب های کودکان راه پیدا کرده‏ اند، روش های متفاوت‏ تصویرگری نیز جای خود را در این کتاب ها باز کرده ‏اند. در هر زمینه، طراحی گرافیک به نحوی نفوذ کرده‏ است: در مجله‏ ها، تبلیغات، بسته ‏بندی‏ ها، طراحی‏ اتومبیل ها و شیرینی‏ ها و شکل ظرف ها، طرح های‏ تجاری و تبلیغاتی، تقریبا مهمترین و مؤثرترین عامل‏ پیشرفت هنر تصویرگری بوده ‏اند. اسباب‏ بازی‏ ها هم به‏ نوعی به هنر گرافیست‏ ها نیاز دارند، زیرا شکل، ساخت، تولید و بسته‏ بندی آنها باید طراحی شود. حتی فیلم های انیمیشن (نقاشی متحرک) سینمایی و تلویزیونی هم رابطهء مستقیمی با گرافیک، طراحی و تصویرگری دارند.

مروری بر آثار چهار تن از تصویرگران نامی، مراحل پیدایی، رشد و تکامل این هنر را برایمان بهتر آشکار می‏ کنند: «لین اسمیت» یکی از پایه‏ گذاران‏ تصویرگری کتاب کودک است. او کارش را با انتشار مجله شروع کرد و طرح هایش از کتاب های سنتی تأثیر گرفته بود. «اسمیت» با مهارتی خاص و پرداختن به‏ ریزه‏کاری ها، طرح های خوبی ارائه کرده است.

«جرالد مک‏درموت» و «پیتر سیس» قبل از ورود به‏ دنیای کتاب های کودکان، فیلمساز بودند. موفقیت «مک‏ درموت» در تصویرگری به دلیل به کارگیری‏ تجربه‏ هایش در زمینهء فیلم بود. «سیس» به عنوان فیلمسازی باتجربه و هنرمند به امریکا دعوت شد تا فیلمی دربارهء المپیک بسازد، ولی طراحی‏ و تصویرگری او را به مسیری دیگر و به دنیای کتاب‏ کودک کشاند.

تصورگر دیگر «گریس ون‏آلزبرگ» است که قبل‏ از یافتن جایگاه و مقام خود در تصویرگری کتاب های‏ کودکان، سال های سال پیکره‏تراش و مجسمه‏ ساز بود. او نیز با به کارگیری مهارت ها و تجربه‏ هایش به موفقیت‏ رسیده است.

نگاهی به سیر تحول هنر طراحی در فیلمسازی، طراحی ابزار، وسایل و بسته‏ بندی آنها طی دهه‏ های‏ ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰، نشان می ‏دهد که بعضی از سبک ها و روش های خاص تصویرگری رشد کرده ‏اند و بعضی نیز به دلیل عدم استقبال، کنار گذاشته شده ‏اند.

همان‏طور که ادبیات و سبک های ادبی محدودیت و ثباتی ندارند و در طول زمان تغییر و تکامل می‏ یابند، در تصویرگری کتاب ها نیز هرروزه از روش های‏ جدیدتری استفاده می‏ شود تا حس کنجکاوی کودکان‏ را بیشتر تحریک کرده و رضایت خاطر آنها را فراهم‏ کند. البته پیشرفت صنعت چاپ و بهتر شدن کیفیت‏ تولید آثار هنری، همچنین اهدای جایزه‏ های متعدد از سوی انجمنهای گوناگون، در محبوبیت و پذیرش‏ روش های مختلف این هنر و رشد آنها، تأثیر زیادی‏ داشته و دارد.

هفت روش برای تصویرگری:‏

۱ – کلاژ (Collage)
کلاژ به معنی در کنار هم قرار دادن قطعه ‏های‏ مختلف کاغذ، پارچه و چیزهای دیگر است که در کل‏ یک تصویر را نشان می‏ دهند. نمونه‏ های جالبی از این‏ روش، کتاب های «سه بچه شیطان» اثر ربکا امبرلی و «داستان رزی داک» اثر جینی پیکر است. در این کتاب ها، از کلاژ برای به تصویر کشیدن داستان‏ استفاده شده که بر اساس روح داستان، بعضی از صحنه ‏ها، خشونت و بعضی صحنه‏ ها، طنز و شوخی را القا می‏ کنند.

از پیشگامان این روش «ازراجک کیتس» و «لئولیونی» بودند که با استفاده از ابتکارات خود موفق‏ به خلق کتاب های تصویری جالب و چشمگیری شدند. امروزه بیشترین گرایش در زمینهء تصویرگری، درست‏ کردن کلاژ است و تصویرگران در حال تجربهء این‏ روش سرگرم کننده هستند.

آن گریفا لکونی در کتاب «سبیلهای آقا شیره»، از کاغذهای براق، قطعه‏ های پلاستیکی، عکس و تکه‏ های چوب برای به تصویر کشیدن این افسانه‏ اتیوپایایی استفاده کرده است. از نمونه‏ هایی که با این‏ شیوه اما به شکلی بسیار ساده تصویرگری شده ‏اند، می‏ توان به کتاب های «موش کوچولو نقاشی می‏ کشد» و «موش کوچولو می‏ شمارد» اشاره کرد. «الن استول‏ والش» تصویرهایش را با استفاده از تکه کاغذهای‏ رنگی طراحی کرده و کمتر به جزئیات پرداخته است. وی با این روش، تصویرهای چشمگیر و جالبی پدید آورده است که گویای قصه‏ اند.

«ملی بنگ» با بهره ‏گیری از قدرت ابتکار و خلاقیت‏ خود توانسته است از وسایل معمولی و قابل دسترس، تصویرهای زیبا و جذابی به وجود آورد. مثلا از سنجاق ته ‏گرد، کوک ساعت و تیغهء اره برای نشان دادن‏ سنجاقک و از دانه ‏های برنج برای نمایش قطره‏ های‏ باران و شبنم روی برگه ا استفاده کرده است. استفادهء دقیق و ماهرانه از موادی با رنگ های تند و شفاف یا مات‏ و بیرنگ، حس های متفاوتی برای بیننده به وجود می ‏آورد. در این ارتباط می ‏توان به آثار «لوئیس الرت» اشاره کرد که خالق تصویرهای جالب و شگفت انگیزی است. او بعد از هر تجربه، دریافته‏ است که از چه موادی برای نمایش چه موضوع‏ هایی‏ بهتر می‏ تواند استفاده کند. مثلا برای روشنایی‏ بخشیدن به اجسام نورانی مثل ماه و ستاره، از کاغذهای فلزی و براق و برای زندگی بخشیدن به آدم‏ برفی و محیط اطرافش، از دانه‏ ه ای ذرت، کشمش و تشتک‏ های در بطری استفاده کرده است.

۲ – تصویرسازی چندبعدی (Layers)

روش دیگر تصویرگری، به کار بردن موادی‏ گوناگون مانند کاغذ، پلاستیک، فلز، طرح های گلی، سرامیک و… است که به صورت لایه‏ لایه روی هم قرار می‏ گیرند. «دیوید ویس‏ینوسکی» در کتاب «شیر سلطان جنگل های مالی» با روی هم قرار دادن ورقه ‏های‏ مختلف کاغذ، آنچنان تصویرهای جالب و واقعی از آب، چوب، جنگل، فلز و… خلق کرده است که تأثیر داستان و جذابیت آن را دوچندان کرده ‏اند.

«گریسی بوچاک» از شیوه مشابهی برای بریدن و لایه‏ لایه قرار دادن کاغذ بر روی هم استفاده کرده است‏ تا تصویرها بتوانند تأثیری عمیق‏تر و ماندگارتر بگذارند. مثلا تصویرهای کتاب «یک رشته بلند ابریشم» در عین سادگی، هنرهای دستی سنتی و ظریف ژاپنی را به خاطر می‏ آورد.

در این روش، هنرمندان از مواد مختلفی برای به‏ تصویر کشیدن داستان ها استفاده می‏ کنند. کار سالی ماور در کتاب «مری بره کوچولویی داشت» نمونه جذاب و موفقی از این نوع کار است. «سالی‏ ماور» با مهارت خاصی برای این کتاب عروسک های‏ پارچ ه‏ای دوخت. او با صرف ساعت ها وقت و به کار بردن موادی با سطوح نرم و دوختن لایه‏ های گوناگون و وصل کردن آنها به هم، داستان های شعرگونه و دلخواه کودکان را به تصویر کشیده است. تصویرها در این‏ شیوهء تصویرگری سه‏ بعدی و بسیار زیبا هستند. نرمی و انعطاف‏پذیری مواد، قدرت عمل بیشتری برای‏ تصویرگر به وجود می‏ آورد. بعضی از این آثار چنان‏ واقعی و زیبا هستند که بیننده دوست دارد آنها را لمس‏ کند و زیر و رویشان را ببیند.

۳ – تصویرهای کارتونی (Whimsy)

این روش تصویرگری بسیار ظریف و شگفت‏ انگیز است، اما تعداد کمی از تصویرگران از آن استفاده‏ کرده ‏اند. از نمونه‏ های بارز و چشمگیر این شیوه‏ می‏ توان به نقاشی‏ های سرگرم‏کننده و دلنشین‏ «مارگرت بلوی‏گراهافر»، «دان فری‏من» و «پول گالدن» اشاره کرد که به تصویرگری داستان های عامیانه و شعرهای کودکانه در سالهای ۱۹۵۸ و ۱۹۵۹ پرداخته‏ اند. امروزه این روش نقاشی کارتونی جایگاه‏ معتبری دارد و در ردیف هنرهای ظریف و مورد قبول‏ قرار گرفته است. بعضی از این تصویرگران آن‏قدر در کارشان مهارت کسب کرده ‏اند که به سرعت با خطهای‏ پرپیچ‏وتاب و پررنگ، تصویرهایی جذاب و سرگرم‏ کننده برای داستان های کوتاه و بلند می‏ کشند. البته هر تصویرگری سبکی مخصوص به خود دارد که با توجه‏ به متن، ترس و اضطراب و شادی و… را القا می‏ کند. مثلا کتاب «کلاهی از یک پرندهء مرده» و کتاب «پیرزنی‏ که مگس خورد» با نقاشی ‏های جالب و سرگرم ‏کنندهء خود، خوانندگان را به خنده می ‏اندازند. جانت استونس‏ در کتاب «بادبادک» حرکت های بادبادک و بدن صاحب‏ آن و چگونگی شخصیت حیوان های داستان را با خصوصیت های فیزیکی و اخلاقی عجیب و غریبشان، به خوبی به تصویر کشیده است. در نقاشی‏ های کارتونی می‏ توان به شکلی بسیار ساده، مثلا با سه خط کوچک، چشم ها و دهان را کشید و احساس آن را نشان داد و یا می ‏توان با پرداختن به‏ جزیات، آن را سرگرم ‏کننده‏ تر و جذاب‏تر کرد.

۴ – تصویرهای فرهنگی و قومی (Ethnic)

تصویرهای کتابه ایی که دربرگیرنده فرهنگ ملتی‏ باشند، برای ملت های دیگر عجیب و ناآشنا به نظر می ‏رسد. به‏ طور کلی و به استثنای چند کتاب معدود در دهه‏ های ۱۹۲۰ تا ۱۹۶۰، به تصویر کشیدن‏ کتاب ها با سبکی خاص برای نمایش فرهنگ قومی و نژادی چندان رایج نبود.

باید دانست که خلق چنین تصویرهایی می‏ تواند آثار هنری تصویرگر را پربارتر و غنی‏تر کند و تصویرگران بیشتری را در جرگه هنرمندان بین المللی‏ قرار دهد. در عین حال، این‏گونه تصویرها تنوعی در کار به وجود می‏ آورد و به آن جنبهء جهانی و عمومی‏ می‏ دهد. در این ارتباط می ‏توان به نقاشی ‏های «یومی‏ هیو» اشاره کرد. دو کار برجسته و بااهمیت او از نظر ترکیب و هماهنگی طراحی و نمایش آداب و رسوم‏ قومی و نژادی عبارتند از کتاب های: «فرار خرگوش» و «قضاوت خرگوش» برگرفته از قصه‏ های عامیانه‏ کره ‏ای.شخصیت های داستان های او آراسته به‏ لباس های محلی و برخوردار از حرکت ها و رفتارهایی‏ برگرفته از میراث های قومی و مطابق با مفهوم و مضمون داستان هستند. او جنبه ‏های چند فرهنگی‏ بودن کتاب خود را با نوشتن متن به زبان های انگلیسی‏ و کره‏ ای افزایش می‏ دهد. «پاتریشیا پولاسکو» نیز برای نشان دادن میراث فرهنگی، شخصیت های‏ داستان را با لباس های سنتی همراه با رفتار و حرکت های خاص آنها به خوبی به تصویر کشیده است. او در کارهایش از رنگ های زنده و تند در زمین ه‏ای سفید استفاده می‏ کند، اگرچه این دو تصویرگر شیوه ‏های‏ کاملا متفاوتی در نقاشی‏ هایشان به کار برده ‏اند، ولی‏ به راحتی توانسته ‏اند فرهنگ سنتی خود را از راه‏ تصویرگری به نمایش بگذارند.

۵ – بافت و ترکیب‏ بندی (Textuer)

هر تصویرگری از روش خاصی استفاده می ‏کند. عده ‏ای، تصویرها را به شکل مسطح، یکنواخت و شفاف و عده‏ای دیگر آنها را به شکل برجسته و یا با بهره گرفتن از بافت های گوناگون می ‏پسندند. تا قبل از دهه ۱۹۶۰ که هنرمندان گراور ساز (قالب های چوبی) برنده جایزه‏ های بی‏شمار «کالدکات»شدند، روشبافت به این شکل شکوفا نشده بود. تعداد زیادی از تصویرگران باذوق، با استفاده از بوم نقاشی، رنگ و روغن و روکش های چوبی، به روش بافت دست یافتند. یکی از بهترین تصویرگران این شیوه، میشل مک‏ کوردی است که با نقاشی‏ های رنگی و سیاه و سفید بر سطوح ناهموار و چاپ آن بر روی کاغذ، این روش را به اوج شکوفایی رساند. او در کتاب «آدرس گتی برگ» با کمرنگ و پررنگ کردن خطوط در نقاشی‏ هایش بافت‏ چوبی را به ذهن القا می‏ کند. «برین پینک‏نی» استاد این روش تصویرگری با استفاده از خط های چرخشی، شخصیت ها، منظره‏ ها و زمینهء کار خود را طراحی‏ می‏ کند و با رنگ‏بندی مناسب، به نقاشی روح‏ می ‏بخشد و تأثیرگذاری آن را بیشتر می‏ کند.

«رول کولن» که او نیز تصویرگر برجسته ‏ای است، با استفاده از همین روش کار می ‏کند، ولی درست در جهت خلاف، یعنی ابتدا نقاشی‏ اش را می‏ کشد، سپس‏ برای نمایش بافت، با سیاه قلم خط هایی را در تصویر رسم می ‏کند. البته کارش چنان ظریف و رنگ‏ امیزی و خط گذاری‏اش چنان دقیق است که مشخص‏ نمی‏ شود ابتدا نقاشی را کشیده و سپس بافت‏گذاری‏ کرده است.

«دنیس فلمینگ» در نهایت سادگی از شکل هایی با زاویه‏ های گرد، خمیده و روان و از مداد یا خمیرهای‏ رنگی استفاده می‏ کند. نقاشی‏ های او مانند ابریشم، براق و شفاف است و در عین سادگی، مهارت و ظرافت‏ خاصی دارند و به خوبی کودکان و خردسال را جذب‏ و خوشحال و راضی می‏ کند.

«پل او.زلینسکی» از روش های مختلفی در به‏ تصویر کشیدن کتاب ها استفاده کرده است که همگی‏ جزئیات داستان را به خوبی بازگو می‏ کنند. او در یک‏ کتاب از بافت روکش چوبی و در کتابی دیگر از بافتی‏ با رشته‏ های طلایی تابیده شده، استفاده کرده است تا چهرهء شوخ و بذله‏ گوی شخصیت داستان را نمایش‏ دهد.

۶ – حاشیه و قاب‏ بندی تزئینی (panels Border)

روش دیگری که در تصویرگری از آن استفاده‏ می‏ شود، کادربندی و حاشیه ‏گذاری است. این روش، شور و حال و هیجان چشم‏گیری به کار می‏ بخشد، حتی می ‏توان برای تفهیم بهتر موضوع و مکان و زمان‏ رویدادهای داستان، جزئیاتی را در کنار تصویر اصلی اضافه کرد. جان برت در کتاب «شهر موش ها» با دقت و وسواس از اشیایی مثل دکمه، سکه، سنجاق و در کتاب دیگری از شکل یک رشته طناب تابیده برای‏ کادربندی استفاده کرده است، کنار این کادر، تصویرهای کوچکی با جزئیاتی بیشتر که هرکدام از آنها نیز کادربندی شده ‏اند، آورده شده است.

کتاب «سنت جورج و اژدها» اثر ترینا اسکارت که برندهء جایزه کالدکات نیز شده است، یکی‏ از اولین کتاب هایی است که با استفاده از این روش، شخصیت ها، قهرمانان و موضوع داستان را بهتر و گویاتر به تصویر کشید. او در حاشیه متن‏ ها، از گل‏ و گیاه استفاده کرده و تصویرهای صفحه مقابل را با خط هایی ساده طوری کادربندی کرده است‏ که گویی خواننده منظره‏ ها را از پشت شیشه یک پنجره‏ نگاه می‏ کند.

«ومندی هالب رین» برای کتاب هایش تصویرهایی‏ بزرگ با رنگ هایی ملایم و کادرهایی متفاوت کشیده‏ است.او در هرکادری از اشیای گوناگونی‏ استفاده می‏ کند که با موضوع، مکان و زمان داستان‏ ارتباط دارند.

به ‏طور کلی، می ‏توان گفت عده‏ای از تصویرگران، از خطهای حاشیه ‏ای ساده یا تزئینی استفاده می‏ کنند تا متن یا تصویرهایشان را بپروراند، تأثیر و جذابیت‏ داستان را افزایش دهند و در خواننده کشش بیشتری‏ ایجاد کنند.

۷ – ژرفانمایی و پرسپکتیو (Shape Perspective)

روش دیگری که در تصویرگری مورد توجه قرار گرفته‏ است، نمایش حادثه ‏ها و منظره ‏های داستان از زاویه ‏های مختلف است. گرایش اصلی در این شیوهء تصویرگری، معطوف به نشان دادن عمق، پهنا، ارتفاع‏ و…است.تصویرهایی که با استفاده از ژرفانمایی و پرسپکتیو کشیده می‏شوند،به نظر غیر منتظره و پیش‏بینی نشده می‏آیند.

رادیانگ در کتاب «لون پویو»ما را به بالای درختی‏ می ‏برد که همراه سه دختربچه از آن بالا به گرگی در پایین نگاه کنیم. در صفحه بعد، دیدگاه عوض‏ می‏ شود و ما را زیر درختی می ‏برد؛ جایی که گرگ به سه‏ دختری که بالای درخت هستند، نگاه می‏ کنند. او همچنین در صفحه‏ ای گرگ را از دیدگاه خواننده و در جایی دیگر، چگونگی منظره ‏ها و صحنه را از نگاه گرگ‏ به تصویر کشیده است و به این ترتیب، موقعیت های‏ متفاوتی را برای خواننده به وجود آورده است. با استفاده از این روش، صحنه از بالا به پایین و برعکس، جلو به عقب و برعکس و… به تصویر کشیده می ‏شود و به خواننده ذهنیتی تازه و نگاهی نو می ‏بخشد. نمونهء دیگری از این نوع تصویرگری را می‏ توان در کتاب «سه‏ شنبه»ار دیوید ویس‏نر دید که‏ برنده جایزه کالدکات نیز شده است. او اژدهای‏ ترسناک و غول‏پیکری را که روی یک ساختمان خم شده‏ است و نیز اشیای در حال پرواز و سایه‏ هایشان را به‏ تصویر کشیده است. «دیوید ویس‏نر» با تغییر دیدگاه ‏ها و استفاده از سایه‏ گذاری، هیجان خاصی را به خواننده القا می‏کند.

البته روش های تصویرگری دیگری نیز وجود دارد، ولی واضح است که کودکان تصویرهایی را دوست‏ دارند که خوشایندشان باشد، آنها را بیشتر با متن‏ داستان آشنا کنند و تأثیرگذار و هیجان‏ انگیز باشند. چنین تصویرهایی برایشان لذتبخش و ماندگار خواهند بود.

 

تصویرسازی و طراحی گرافیک فیکانو

www.fikano.ir