طراحی گرافیک و چاپ فیکانو لوگو،کاتالوگ،اوراق اداری،بسته بندی،تصویرسازی،کاراکتر، برندینگ
هنر چاپ کلاقه ای (باتیک) از جمله رشته های صنایع دستی است که نیاز به تجهیزات و سرمایه گذاری زیادی ندارد و با کمترین هزینه و با تهیه مواد اولیه و ابزار و وسایل ساده می توان انواع آثار و اقلام تزئینی و کاربردی تولید کرد.
“نمونه های پارچه قلمکار در اصفهان با همبن تکنک چاپ می شوند”
با توجه به سرمایه گذاری اندک در این رشته و ارزش افزوده بالای آن به عنوان یک شغل و حرفه خانگی می توان به این هنر صنعت پرداخت و به تولید آثاری نظیر انواع البسه مانند روسری، شال، پارچه لباس های میهمانی، همچنین رومیزی، آباژور، روتختی، روکوسنی و … اقدام کرد.
تاریخچه باتیک در ایران
باتیک در فرهنگ لغت، حصار و ضریح معنا شده و عوام آن را کلاغی، کلاقه ای یا کلاغه‌ای می خوانند و در پاره ای نقاط نیز (قنوز) که معادل آذری ابریشم است تلفظ می شود و وجه تسمیه این است که چون در گذشته های دور معمولا قسمت هایی از پارچه را که قرا بود رنگ آمیزی شود به اشکال خاصی گره زده یا می دوختند و سپس مبادرت به رنگرزی می کردند. طبیعتا چون رنگ نمی توانست در قسمتهای گره خورده یا دوخته شده نفوذ کند، پس از پایان عملیات رنگرزی و باز شدن گره ها و نقاط دوخته شده قسمتهای گره خورده یا دوخته شده قسمتهایی که رنگ را جذب نکرده بود، حالتی نگاتیو به خود می گرفت و باز از آنجا که معمولا فقط از یک رنگ و بیشتر رنگ سیاه استفاده می شود این نقوش تصادفا حالت پر کلاغ را به ذهن تداعی می کرد.
و به همین جهت نیز برای متمایز و مشخص شدن از سایر منسوجات رنگرزی شده کلاغی خوانده می شد. همچنین در تعریف لغوی (در لغت نامه دهخدا آمده است). [ کلاغی ] که چارقدی ابریشمین است که زنان عشایر بر سر کردند. قسمتی از روسری و جز آن. دستمال بزرگ ابریشمین که مردان بر کلاه و زنان کرد به سر و روی خود می بندند. با تیک که بیشتر به پارچه هایی با چاپ مقاوم در برابر نور، حرارت، رطوبت و سایر عوامل جوی اطلاق می شود، در حال حاضر علاوه بر ایران، به صورت هنری ملی در بخشی از کشورهای جنوب و شرق آسیا نیز رواج دارد. معمولا صنعت گران از ابزار و ادواتی بسیار ساده استفاده می کنند. معروف است که این هنر بیشتر در منطقه ایی پرت و دور افتاده در جنوب تبریز، بر سر را راه تبریز مراغه و به فاصله هفت کیلومتری شرق خسروشاه که در گذشته دور او شکایا نامیده می شده قرار داشته است.
همچنین در روستاهای اسکندان و دیزج نیر این هنر دیده شده است.
هنر باتیک در ایران از شهر تبریز و به دست استاد کلاقیچی گنجینه بوده است. در ابتدا این چاپ بر روی کرباس دست بافت محلی صورت می گرفت. در این شیوه ابتدا کرباس را خیس کرده و با چوبک شست و شو داده تا آهار کرباس از بین برود. بعد از خشک شدن، آن را روی میز پهن کرده و با قالب های کنده کاری چوبی قدیم سبک اصفهان دست به کار چاپ می شدند. برای این کار مقداری سقز خام را در ظرفی می جوشانیدند تا از آن نوعی روغن به دست آید. روی سقز مایع آماده شده را با پارچه ماهوتی با نمد می پوشانیده و ظرف را در جوار حرارت نگه می داشتند تا مایع سقز گرم و داغ باقی بماند. سپس قالب مهر را به سقز گرم آغشته کرده و روی پارچه قرار میدادند و در پایان رنگرزی پارچه را شست و شو میدادند. بیشترین بازار فروش پارچه های باتیک یا کلاقه ای در ایران بین عشایر کردستان، لرستان، عشایر فارس (قشقایی) و ترکمن صحرا می باشد.
باتیک اسکو
مردمی که بر کرانه دریای خزر در سده ششم پیش از میلاد زندگی می کردند به ظاهر روش باتیک یا رنگ ناپذیر کردن منسوجات به روی پارچه های پشمی را به کار می بردند. بنا به گفته روستاییان اسکو، این هنر را مهاجران باکو که از هجوم روس های تزاری می گریختند به میان آنان آوردند. زنان عشایری ایران همیشه روسری های خوش رنگ معروف به (باتیک) را دوست داشته اند. این روسری ها در بازار شیراز در میان انبوهی از روسری های رنگارنگ مورد پسند قشقایی ها، روسری قشقایی نام دارد. در ترکمن صحرا نیز به همان اندازه محبوب است و روسری های ترکمنی خوانده می شود در مناطق دیگر نیز به نام محل خود منسوب هستند رنگرزان و با تیک کاران اسکو فرآورده های خود را برای مشتریان خاص و معین تهیه می کنند و نقش های آن بر حسب ذوق و سلیقه مشتریان عشایری و یا خریداران شهری یا بیگانه فرق می کند. اگر چه هنوز ابریشم مصنوعی را برای تهیه اجناس ارزان تر رنگ می کنند. ولی مشتریان قطعات طراحی شده را سفارش می دهند و معمولا رنگها و نقش های سنتی باندازه مطلوب برای لباس با مصرف خاصی که در نظر دارند را ترجیح می دهند.
مواد اولیه، وسایل و ابزار و روش های آماده سازی ساختمان ابریشم طبیعی یا ابریشم خام ابریشم عبارت از یک لیف پروتئینی که در اثر انجماد مواد مترشحه از کرم ابریشم به دست می آید. این لیف از دو فیلامنت موازی که به وسیله صمغ ابریشم به یکدیگر چسبیده شده اند به وجود آمده است کرم ابریشم با ریسیدن مداوم این رشته به دور خود، خود را در داخل پلیه ای که ساخته است محبوس می سازد این کرم ها در داخل پیله ها یا به وسیله دمای ۶۰ درجه سانتی گراد و یا به وسیله بخار در مدتی کوتاه کشته می شوند که چنانچه عمل کشته شدن کرم ها صورت نگیرد آنها تبدیل به پروانه شده و با سوراخ نمودن پیله خارج می شوند و در چنین حالتی ابریشم های پیله دیگر قابل استفاده نخواهد بود.
پس از کشتن کرم ها، پیله ها را از نظر کیفیت، طبقه بندی می نمایند سپس تعدادی پیله را بر حسب نمره مورد نظر تعیین شده اند در ظرفی محتوی آب داغ قرار می دهند تا صمغ ابریشم نرم گردد. پس از پیدا شدن سرهای پیله ها، آنها را گرفته و به صورت یک رشته ابریشم خام در می آورند. رشته های به دست آمده بر حسب نمره و تابی که دارا می باشد برای تار و پود پارچه های ابریشمی به کار برده می شوند. ابریشم، یک لیف مستحکم بوده استحکام آن، در حالت مرطوب ۷۵ الی ۸۵ درصد قدرت خشک آن است. طول لیف ابریشم تا حد پارگی در شرایط معمولی برابر ۳۵-۲۰ درصد می باشد.
اثر رطوبت بر روی ابریشم مانند پشم می باشد و به سرعت آب جذب می کند ابریشم ۱/۳ وزن خودش آب جذب کند بدون آن که توسط لمس کردن احساس شود.
اثر حرارت بر روی ابریشم نیز جالب است ابریشم در حرارت ۱۲۰ درجه سانتی گراد به مدت طولانی مقاومت می کند در درجه حرارت ۱۷۵ درجه سانتی گراد به سرعت متلاشی می شود ابریشم در برابر اکسیژن هوا حساس است و اگر خوب انبار نشود موجب کاهش در استحکام آن می گردد و نور خورشید نیز باعث تسریع در فاسد شدن ابریشم می شود. ابریشم خام قبل از استفاده برای رنگرزی به شکلی است که تار و پود آن به راحتی قابل تشخیص است و این تار و پود نیز به دلیل داشتن ماده ژلاتینی بسیار خشک است.
اعمالی که قبل از رنگرزی بر روی ابریشم خام صورت می گیرد باعث می شود که این تار و پودی که از هم فاصله دارند در یکدیگر فرو رفته و پارچه قابلیت یک رنگرزی خوب را پیدا می کند. اعمالی که قبل از رنگرزی روی ابریشم خام انجام می گیرد:
شهر اسکو
شهر اسکو در شهرستان اسکو استان آذربایجان شرقی به عنوان شهر ملی چاپ باتیک درایران شناخته میشود.
اسکو از مراکز مهم تولید پارچه‌های حریر ابریشمی به‌خصوص پارچه‌های زیبا و خوش‌سلیقهٔ کلاقه‌ای است که به صورت طبیعی و مصنوعی توسط هنرمندان اسکویی تولید می‌شوند، و علاوه بر مصرف در داخل، به کشورهای مشترک‌المنافع نیز صادر می‌گردند. تولید این نوع پارچه به دورهٔ انقلاب مشروطیت برمی‌گردد. برخی از اهالی شهر اسکو که در آن زمان جهت امرار معاش به کشورهای اقماری شوروی سابق رفته بودند، هنگام بازگشت به میهن، صنعت بافت و تولید پارچه‌های کلاقه‌ای را از شهر گنجه جمهوری آذربایجان با خود به اسکو منتقل کردند و رفته‌رفته رونق و آوازهٔ این نوع پارچه‌های ساخت اسکو در منطقه فراگیر شد.
آموزش چاپ کلاقه ای (باتیک)
تعریف:
چاپ و رنگرزی غیر مستقیم طرح ها و نقش ها به وسیله مهر و ماده مقاوم برای تزئین پارچه ابریشمی و یا دیگر پارچه های نازک و ظریف را چاپ کلاقه ای می گویند.
هنر باتیک در ایران به کلاقه ای (کلاغه ای) شهرت دارد و منطقه اسکوی آذربایجان مرکز عمده تولید آن محسوب می شود. در گذشته تزئین پارچه به وسیله هنر باتیک با وسایل ابتدایی و ساده مانند انواع مهرها و قالب ها انجام می شد و تولیدکنندگان این پارچه ها به کمک رنگ های گیاهی البسه و سایر وسایل تولیدی را زینت می بخشیدند. در حال حاضر در ایران این هنر با جایگزینی صمغ، موم، پارافین و پیه به جای ماده مقاوم متداول شده است. انواع چاپ کلاقه ای شامل: چاپ مهری، چاپ بدون مهر (تار عنکبوتی یا ترک و موم، گره خورد یا پیچان، کوک زدن و نقاشی) و روش های تلفیقی است.
از جمله محصولات تولیدی با این پارچه ها می توان انواع پوشاک مانند لباس، روسری، شال و همچنین کیف، چراغ رومیزی، تابلوهای دیواری و … را نام برد.
ابزار و وسایل کار:
ظروف پلاستیکی متناسب با اندازه پارچه، ظرف مسی کوچک برای جوشاندن زاج، اتو و میز اتو، میز کار، منبع حرارتی، ریسمان، گیره لباس، سوزن، قیچی، قاب چوبی (چارچوب) برای کشیدن پارچه، چکش، میخ و انواع مهرهای چوبی و قالب، قلم مو، ظروف رنگرزی، ظرف مسی برای گرم کردن ماده مقاوم و ظروف مخصوص شستشوی پارچه با بنزین.
موارد و مصالح مورد نیاز:
پارچه ابریشم تک رنگ، پارچه توری (ارگانزا)، ماده مقاوم شامل (موم، صمغ، پیه، پارافین، سقز)، صابون، نفت یا بنزین، زاج، آب، رنگ های مخصوص پارچه، نخ، چسب، روزنامه یا کاغذ باطله.
در اینجا به شرح یکی از روش های چاپ باتیک (کلاقه ای) می پردازیم:
چاپ مقاوم:
در این روش نقوش یا زمینه مورد نظر را موادی مقاوم که در مقابل رنگ نفوذ ناپذیرند می پوشانند تا به هنگام رنگرزی از جذب رنگ در آن قسمت ها جلوگیری شود. چاپ کلاقه ای از جمله ی این روش چاپ به شمار می رود.
مراحل تولید:
شامل دو مرحله
الف) ـآماده سازی مواد اولیه
ب) مراحل چاپ کلاقه ای است.
الف) آماده سازی مواد اولیه:
۱) آماده کردن پارچه ابریشمی: پارچه را به مدت لازم در آب ولرم می خیسانند تا آهار آن در آب حل شده و جدا شود. سپس پارچه را درون محلول ضعیف زاج سفید می گذارند تا عمل دندانه انجام و پارچه قدرت رنگ پذیری بیشتری بیابد. آنگاه پارچه را خشک و اتو می کنند. برای جلوگیری از جمع شدن پارچه به هنگام چاپ، پارچه ابریشمی را به پارچه توری هم اندازه آن پیش از چاپ کوک می زنند.
۲) آماده کردن مهر (قالب): ابتدا طرح کاغذی را تفکیک رنگی کرده و هر کدام را روی تخته سه لایی می چسبانند، اطراف خطوط آن را بریده تا نقش مشبک آماده شود. سپس آن را روی تخته سه لایی دیگری که به شکل کلی نقش است می چسبانند و دسته ای به آن متصل می کنند. (می توان با استفاده از قطعات چوبی، تسمه های فلزی و موادی مشابه نیز انواع مهرها را ساخته و مورد استفاده قرارداد).
ب) مراحل چاپ (روش مهری):
ماده مقاوم را مذاب کرده و تا پایان کار روی منبع حرارتی گرم نگاه می دارند. پارچه دندانه شده را بر روی پارچه ای ضخیم که روی میز کار کشیده شده است پهن کرده و اتو می کنند. حدود نقش ها را روی پارچه با مداد مشخص می کنند سپس مهر را درون مواد مذاب زده و مهر زنی را آغاز می کنند. ابتدا نقوشی که باید در پارچه به رنگ روشن حفظ شود با ماده مقاوم و مهر نقش اندازی می شود. پارچه مهر زده را درون محلول زاج سفید قرار می دهند (مرحله تثبیت) پس از خشک شدن، پارچه را دورن رنگ تیره دلخواه می گذارند. دوباره پارچه را درون محلول زاج سفید قرارداده و خشک می کنند. رو و زیر سطح پارچه کاغذ می گذارند و آن را با اتو حرارت می دهند تا ماده ی مقاوم ذوب شود. برای از بین بردن مواد چربی باقی مانده، پارچه را در بنزین قرار می دهند و در پایان پارچه را با آب و صابون می شویند و آن را در مجاورت هوای آزاد و سایه خشک می کنند.
چاپ
طراحی گرافیک و چاپ فیکانو
www.fikano.ir
